Wędka Technologiczna
Strategiczne zadania w ramach Budżetu Zadaniowego
I. Wprowadzenie:
Program „Wędka Technologiczna” (WT) powstał jako odpowiedź na wyzwania Rządu RP tworzenia solidarnego państwa. Nie ma ważniejszej sprawy dla solidarnego państwa niż tworzenie miejsc pracy. Takie możliwości daje rozwój przedsiębiorstw opartych na polskim potencjale intelektualnym.
Program opracowano w ramach Międzyresortowego Zespołu ds. Rozwoju Sektorów Wysokozaawansowanych Technologii, w którego skład wchodzą przedstawiciele Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Ministerstwa Finansów, Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwa Obrony Narodowej, Ministerstwa Środowiska, Ministerstwa Transportu, Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, Agencji Rozwoju Przemysłu, Banku Gospodarstwa Krajowego, Krajowego Funduszu Kapitałowego. Racjonalizacja wydatków poprzez zarządzanie przez cele przyniesie tu bardzo znaczące efekty gospodarcze.
Polska gospodarka rozwija się, jednak wciąż występuje ogromna przepaść w porównaniu z gospodarkami krajów zachodnich. Narzędzia stosowane przez ostatnich 17 lat w rzeczywistości nie stanowiły skutecznego wsparcia dla przedsiębiorstw w tworzeniu miejsc pracy, zwłaszcza tych wysokozawansowanych technologicznie, a zatem mających największą zdolność do skutecznego konkurowania na rynku Unii Europejskiej. Rozwój sektora Wysokich Technologii pozwoli na utworzenie wysokowydajnych i trwałych miejsc pracy.
Patrząc w przyszłość należy dziś podjąć radykalne kroki sprzyjające powstawaniu i rozwojowi przedsiębiorstw w sektorze Wysokich Technologii opartych o polskie wynalazki. Wiele obecnie opracowywanych programów w istocie przedstawia te same rozwiązania, powielając koncepcje, które nie sprawdziły się w poprzednich latach.
Wg raportu UE Polska zaliczana jest w obszarze B+R do krajów „tracących grunt pod nogami” (losing ground country). Potrzebny jest przełom w myśleniu o polskim potencjale intelektualnym, który spowoduje, że nasz kraj zacznie zarabiać na tym potencjale. Zlikwidowana musi zostać luka innowacyjna.
Do utraconych korzyści wynikających z luki innowacyjnej polskiej gospodarki można zaliczyć m.in.:
1. Ucieczkę Polaków do pracy zagranicą, przede wszystkim bardzo dobrze wykształconych
i posiadających bardzo wysokie umiejętności: ponad 1 mln Polaków (tendencja ta utrzymuje się)
2. Niski poziom eksportu wyrobów zaawansowanych technologicznie: strata przynajmniej 3 mld zł rocznie
Analiza potencjału Polski (obszar wysokich technologii) na tle innych krajów
Kraj % eksportu opartego o produkty wysokiej technologii Udział:
B+R w PKB
USA 36% 3,00%
UE 15 18% 2,00%
Polska 2% 0,58%
3. Bardzo niska liczba patentów
Liczba zgłoszeń do Europejskiego Urzędu Patentowego na 1 mln mieszkańców [2002]
Kraj Liczba zgłoszeń do Europejskiego Urzędu Patentowego na 1mln mieszkańców [2002]
USA 155,1
UE 15 133,6
Węgry 18,3
Czechy 10,9
Polska 2,7
4. Niewystarczający wzrost innowacyjnej części PKB: luka przynajmniej 7 mld zł rocznie oraz spadkowa tendencja wydatkowania na badanie i rozwój (poniższy rysunek)
5. Wolny napływ kapitału: strata przynajmniej 630 mln zł rocznie
6. Mniejszy podatek CIT – przedsięwzięcia innowacyjne charakteryzują się rentownością na poziomie 30% – 50%: strata 290 mln zł rocznie
7. Niski poziom wykorzystania 6 PR: strata ponad 200 mln zł rocznie
Rozwój gospodarczy jest ściśle związany z poziomem konkurencyjności przedsiębiorstw. Kluczowe znaczenie ma w tym przypadku prowadzenie działań B+R (Badania i Rozwój) i podnoszenie poziomu innowacyjności przedsiębiorstw. Poniższy wykres potwierdza fakt ścisłej korelacji pomiędzy nakładami na B+R a poziomem konkurencyjności gospodarek (PKB per capita), gdzie Polska zajmuje jedno z najniższych miejsc.
Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 zakładał osiągnięcie poziomu 1,5% PKB przeznaczanego na działalność B+R, podczas gdy w rzeczywistości osiągnięto poziom zaledwie 0,68% PKB. Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (IG) na lata 2007-2013 zakłada osiągnięcie poziomu 2,2% PKB przeznaczanego na działalność B+R. Według wyliczeń zespołu Budżetu Zadaniowego jest to jednak mało prawdopodobne, zwłaszcza w przypadku braku odmiennego wsparcia ze strony Budżetu Państwa. Wskazać wyraźnie należy na zagrożenie niskiego i jakościowo słabego wykorzystania Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, w sytuacji braku radykalnych zmian w B+R.
Ocena programu ukierunkowanego na wzrost konkurencyjności 2007-2013, przeprowadzona przez wielu ekspertów, sygnalizuje, że omawiane dokumenty przedstawiają obszerne i głębokie analizy obecnych uwarunkowań Polskich przedsiębiorstw, lecz w istocie proponują wiele rozwiązań, które wdrażano w poprzednich latach bez wyraźnych rezultatów. Zwykłe powielenie dotychczasowych koncepcji w skorygowanym wymiarze finansowych jest nieskutecznym podejściem – nie można oczekiwać nowych, lepszych i realnych efektów, bez wprowadzenia radykalnych zmian, które przygotują sektor B+R do zarabiania na polskim potencjale intelektualnym.
Jako kluczowe różnice między dotychczasowymi a proponowanym programem „Wędka technologiczna” można wymienić:
Charakterystyka Dotychczasowe programy Proponowany program
Tworzenie miejsc pracy Krótkookresowe (doraźnie), niskokwalifikowane Długookresowe, wysokokwalifikowane
Cel przeznaczenia środków na B+R Ogólny i bez ścisłego powiązania z komercjalizacją Dla projektów z wysokim prawdopodobieństwem komercjalizacji
Sposób zbierania wniosków Napływ wniosków na ogłoszony konkurs Aktywne poszukiwanie efektywnych liderów, projektów, wynalazków oraz napływ wniosków na ogłoszony konkurs
Sposób oceny projektów Lista ekspertów komórki administracyjnej na szczeblu centralnym Komisja składająca się z:
1 eksperta posiadającego wdrożony patent
1 eksperta lokalnego środowiska biznesu
1 eksperta lokalnego środowiska naukowego
1 eksperta z rekomendacji rządu
Sposób oceniania jednostki koordynującej program Ocena formalno -administracyjna Ocena stopnia osiągnięcia z góry określonych i oczekiwanych efektów
System odpowiedzialności Brak konsekwencji nie osiągnięcia zakładanych celów programu Nie osiągnięcie przez instytucję koordynującą zakładanych rezultatów może skutkować rozwiązaniem z nią umowy o współpracę.
Zasady zatrudnienia pracowników jednostki koordynującej Umowa o pracę na czas nieokreślony Roczny kontrakt menedżerski z możliwością ponowienia w przypadku osiągnięcia zakładanych efektów
Finansowanie kosztów opatentowania Brak Finansowane
Brak dodatkowego i sprawnego zaangażowania Budżetu Państwa we wsparcie dziedziny nowych technologii, grozi dalszym hamowaniem rozwoju polskiej gospodarki, jak również niską absorpcję środków z funduszy strukturalnych UE (IG) w tej dziedzinie oraz środków z siódmego programu ramowego (7 PR).
Program „Wędka technologiczna” ma pełnić rolę motoru napędowego do wspierania przedsięwzięć, które będą zarabiać na polskim potencjale intelektualnym
II. Bariery innowacji:
Obecnie, niwelowanie opóźnień w zakresie rozwoju gospodarczego Polski natrafia na bariery, wśród których do podstawowych należy zaliczyć:
1. Słaba kondycja polskich przedsiębiorstw.
2. Słabe wsparcie przedsiębiorstw w zakresie B+R przez ośrodki naukowo-badawcze.
3. Niesprzyjające uwarunkowania w zakresie uzyskiwania patentów.
1. Słaba kondycja polskich przedsiębiorstw.
W krajach rozwiniętych, większość nakładów na działalność B+R pochodzi z sektora prywatnego. W tych krajach Budżet Państwa partycypuje w 35-50% całości wydatków.
Jednakże polskie przedsiębiorstwa nie mają jeszcze wystarczających zasobów, aby na taką skalę inwestować w działalność pro-innowacyjną. Bez znaczącego zaangażowania Budżetu Państwa w tej dziedzinie, działalność B+R w Polsce pozostanie nadal na bardzo niskim poziomie.
2. Słabe wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie B+R przez ośrodki naukowo-badawcze:
a. Znaczna część obecnych prac badawczych z założenia nie jest ukierunkowana na rozwiązywanie konkretnych problemów lub potrzeb przedsiębiorstw.
Wydatki na badania: Polska USA
podstawowe (prace teoretyczne) 38% 18%
rozwojowe (ulepszenie istniejących wyrobów, procesów, usług) 36% 61%
stosowane (zdobycie nowej wiedzy mającej zastosowanie w praktyce) 26% 21%
b. Słaba współpraca i wymiana informacji między środowiskami nauki i biznesu.
Źródło: PARP
c. W obecnych uregulowaniach prawnych dużo niejasności powstało wokół przepisów związanych z tworzeniem przez uczelnie wyższe spółek prawa handlowego oraz obejmowania ich udziałów i akcji pomiędzy Ustawą z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym a Ustawą z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych. Istnieje również zakaz tworzenia i obejmowania akcji lub udziałów spółek prawa handlowego przez jednostki badawczo-rozwojowe.
d. Brak jest odpowiedniego i nowoczesnego zaplecza technologicznego w ośrodkach badawczych.
e. Wielu znakomitych badaczy nie posiada zdolności lub wsparcia menedżerskiego, co utrudnia odpowiednie ukierunkowanie prac badawczych, uzyskanie środków na ich realizację oraz wprowadzenie w życie (komercjalizację) swoich wynalazków.
Problem braku zaplecza finansowego, technologicznego i menedżerskiego odzwierciedlają rezultaty uczestnictwa Polski w 6. Programie Ramowym UE, które są dalekie od zadowalających. Polska uzyskała jedynie około połowy kwoty stanowiącej jej wkład do 6. PR, co stanowi zarazem 1% całego budżetu 6PR, czyli zaledwie 50 mln zł rocznie. Jeśli taka tendencja miałaby się utrzymać, w przyszłych latach absorpcja środków przez Polskę z 7 PR byłaby na optymistycznym poziomie od 200 do 500 mln zł rocznie, zamiast co najmniej 1 do 1,5 mld zł rocznie.
3. Niesprzyjające uwarunkowania w zakresie uzyskiwania patentów:
a. Czas rozpatrywania zgłoszenia patentowego przez UPRP jest nadmiernie wydłużony i wynosi około 4-7 lat
b. Brak systemu finansowania patentów – koszty patentowania za granicą są bardzo wysokie (łącznie około 30.000 Euro)
Wnioski:
Wynikiem przedstawionego zjawiska jest słaby potencjał technologiczno-innowacyjny polskiej gospodarki. Jednak, w skali mikro, pomimo bardzo niskiego poziomu finansowania, można znaleźć pozytywne informacje:
- Polska zajmuje 21 miejsce w rankingu najczęściej cytowanych prac w świecie
- Są wspaniałe przykłady innowacyjnych firm
- Są bardzo dobrze przygotowani doradcy
Na podstawie przeprowadzonych analiz uwarunkowań Polski, przy zastosowaniu metody Budżetu Zadaniowego oraz doświadczeń i rozwiązań wykorzystywanych w innych krajach (zwłaszcza w USA, Niemczech i Belgii), został opracowany program wspierający przyspieszenie rozwoju polskiej gospodarki, określany jako Wędka Technologiczna. Przede wszystkim należy odejść od stereotypowego myślenia, które błędnie zakłada samoistne zwiększenie nakładów na B+R przez przedsiębiorstwa. W krajach o podobnie niskich nakładach na B+R w stosunku do PKB jak w Polsce, stwierdzono ogromne trudności we wchłanianiu nowych technologii. Warunkiem koniecznym zmiany struktury nakładów na B+R w kierunku zwiększenia udziału sektora prywatnego były projekty finansowane ze środków publicznych. Takie projekty wdrożeniowe finansowane przy niewielkim udziale przedsiębiorstw stają się dźwignią zwiększającą zdolność absorpcji nowoczesnych technologii.
III. Założenia programu Wędka Technologiczna:
Wędka Technologiczna skupia się na radykalnej zmianie warunków współpracy środowiska biznesu ze środowiskiem naukowo-badawczym, ukierunkowanej na wzrost innowacyjności opartej na polskim potencjale intelektualnym. Innowacyjność oznacza identyfikowanie problemów lub potrzeb oraz znalezienie dla nich rozwiązań (patenty, receptury, linie technologiczne, projekty itp.), które spełniają oczekiwania i potrzeby interesariuszy.
Program Wędka Technologiczna jest działaniem strategicznym. Większość rezultatów ma długofalowy charakter (3 i kolejne lata), natomiast ze względu na obecną sytuację w Polsce, już od rozpoczęcia realizacji programu możliwe jest uzyskanie widocznych efektów. Wynika to z faktu, że Polska dysponuje już znaczną liczbą wynalazków, które do tej pory nie uzyskały odpowiedniego wsparcia.
Wędka Technologiczna zakłada:
1. Wprowadzenie rozwiązań legislacyjnych umożliwiających Ośrodkom Badawczym komercjalizowanie swoich wynalazków/patentów. Jako przykłady można podać, że:
- Rząd angielski nie tylko pozwala, lecz również przekazuje środki uczelniom na tworzenie tzw. „University Chalenge Funds” w celu komercjalizacji swoich wynalazków, zwłaszcza poprzez tworzenie spółek typu spin-offs.
- Legislacja niemiecka w zakresie szkolnictwa wyższego leży w gestii poszczególnych landów. Rząd Niemiec zachęca landy do umożliwiania i wspierania działań uczelni w kierunku komercjalizacji badań. Coraz więcej landów wprowadza rozwiązania legislacyjne pozwalające uczelniom wyższym na posiadanie udziałów w spółkach prawa handlowego (zwłaszcza spin-offs) pod warunkiem uzyskania zgody landowych ministerstw edukacji, która w praktyce jest szybko przyznawana.
2. Tworzenie wyspecjalizowanego zespołu koordynującego, posiadającego wysoko wykwalifikowaną kadrę (menedżerowie), cieszącego się prestiżem zarówno w środowisku naukowo-badawczym, jak i biznesu, którego celem jest:
- Rozwijanie współpracy i wymiany informacji pomiędzy przedsiębiorcami a badaczami, aktywne poszukiwanie problemów i zapotrzebowania przedsiębiorców, a następnie znajdowanie dla nich rozwiązań przez badaczy (usprawnień, wniosków racjonalizatorskich, wynalazków itd.).
- Wspieranie badaczy przy uzyskaniu wsparcia finansowego (zwłaszcza pomoc przy aplikowaniu o fundusze unijne).
- Ocena prac badawczych pod względem możliwości komercjalizacji na różnych etapach ich rozwoju, wraz z prawem do zatrzymania prowadzonych prac, po uzyskaniu zgody ekspertów oceniających program.
3. Finansowanie prac badawczych związanych z proinnowacyjną działalnością B+R w Polsce:
- Zwiększenie nakładów Budżetu Państwa na finansowanie działalności B+R na lata 2006-2009: o 700 mln zł rocznie (kolumna 3) w ramach działalności badawczej oraz o średnio 1 mld zł rocznie na działalność stricte związaną z wdrażaniem nowoczesnych technologii – programu Wędka Technologiczna (kolumna 4).
w mld zł
1 2 3 4 5 6 7 8
PKB w mld zł
Budżet Państwa na naukę W tym
Wzrost wydatków na naukę (Min. Nauki) Budżet dla programu wędki technologicznej UE* 7 PR Przedsiębiorstwa Razem
2006 976 3,3 0,4 0,0 1,6 0,05 1,7 6,7
2007 1 021 4,9 0,7 0,9 1,7 0,2 2,2 9,0
2008 1 070 6,8 0,7 1,2 1,8 0,8 2,8 12,2
2009 1 123 9,0 0,7 1,5 4,0 1,3 3,5 17,8
* uwzględniając obecne doświadczenia, założono, że środki UE napływają z dwuletnim opóźnieniem
w % PKB
Budżet Państwa na naukę
(w tym WT) UE 7 PR Przedsiębiorstwa Razem
2006 0,34 0,16 0,01 0,17 0,68
2007 0,48 0,17 0,02 0,22 0,89
2008 0,64 0,16 0,07 0,26 1,13
2009* 0,80 0,36 0,12 0,31 1,59
* – poziom 0,80% PKB to powrót do nakładów z budżetu państwa na B+R z roku 1991
- Finansowanie obejmuje zarówno prace badawcze, jak i technologię potrzebną do ich realizacji oraz wydatki na opatentowanie rozwiązań.
- Decyzja o finansowaniu projektu jest podejmowana na podstawie oceny czterech ekspertów: 2 z regionu gdzie realizowane są prace badawcze (1 ekspert ze środowiska naukowego, 1 ze środowiska biznesu), 1 eksperta posiadającego w swoim dorobku wdrażany i opatentowany na rynku międzynarodowym wynalazek oraz 1 eksperta wybrany przez Kancelarię Premiera Rady Ministrów, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwo Gospodarki i Ministerstwo Rozwoju Regionalnego (KPRM, MNiSW, MG i MRR). W przypadku zaistnienia znacznej rozbieżności pomiędzy ocenami ekspertów, przeprowadzona jest dodatkowa, odrębna analiza.
- Do finansowania wybrane zostają badania najbardziej rokujące szansę komercjalizacji lub sprzedaży.
- Finansowanie może być zatrzymane w przypadku negatywnej oceny organizacji koordynującej (pkt. 2).
4. Wspieranie procesu powstawania nowych przedsiębiorstw na podstawie polskich wynalazków.
- Tworzenie funduszu przeznaczonego na zakładanie spin-offs, nowych podmiotów prawa handlowego z udziałem badaczy i inwestorów prywatnych (ośrodki badawcze otrzymują dywidendy za przekazanie licencji na wyłączność).
IV. Wędka Technologiczna w ujęciu Budżetu Zadaniowego:
Wędka Technologiczna zakłada następujące nadrzędne cele:
1. Wspieranie rozwoju gospodarczego opartego na nowych technologiach
2. Umocnienie potencjału w dziedzinie B+R
3. Wspieranie procesu komercjalizacji polskich wynalazków
4. Usprawnienie współpracy środowiska nauki z biznesem
Podstawowe mierniki realizacji celów:
Mierniki 2007 2008 2009
Wydatki na B+R jako % PKB 0,89% 1,13% 1,59%
Liczba patentów zgłoszonych w trybie PCT na 1 mln mieszkańców 6 12 20
Eksport wyrobów wysoko zaawansowanych technologicznie jako % PKB 2% 3,2% 4,6%
Wzrost relacji wartości wyrobów wysoko zaawansowanych technologicznie do PKB 98% 160% 144%
Liczba nowo-zakładanych spółek typu spin-offs 160 230 315
Roczny przyrost nakładów sektora prywatnego na działalność B+R (w mld zł) 0,5 0,6 0,7
Zadania do realizacji:
1. Rozwiązania legislacyjne umożliwiające ośrodkom badawczym komercjalizację swoich wynalazków.
2. Stworzenie zespołu koordynującego działania programu Wędki Technologicznej:
a. Znalezienia lidera zespołu na zasadzie ogólnopolskiego konkursu. W skład komisji rekrutacyjnej wchodzić powinni: reprezentant KPRM, MNiSW, MG i MRR.
b. Lider zespołu powinien być corocznie oceniany na podstawie poziomu osiągnięcia ww. mierników.
3. Stworzenie zespołu ekspertów oceniających wnioski o dofinansowanie:
a. Zespół ekspertów musi być niezależny od organizacji wdrażających program, gdyż nie jest efektywny mechanizm, gdy ta sama instytucja, która wdraża program, jednocześnie przeprowadza ocenę wniosków.
b. Dobór ekspertów powinien uwzględniać następujące proporcje: 25% osób posiadających w swoim dorobku wdrażany i opatentowany na rynku międzynarodowym wynalazek, 25% rekomendowanych przez najważniejsze ośrodki badawcze poszczególnych regionów (5 z każdego województwa), 25% rekomendowanych przez środowiska biznesu poszczególnych regionów (5 z każdego województwa), oraz 25% rekomendowanych przez KPRM, MNiSW, MG i MRR.
4. Stworzenie Funduszu, gdzie będą przekazane środki na wdrażanie programu.
a. Administratorem funduszu powinien być BGK.
b. Decyzja o przyznaniu wniosku leży w gestii zespołu koordynującego i zespołu ekspertów.
5. Finansowanie prac badawczych i technologii oraz kosztów opatentowania.
Powyższe zadania powinny zostać przygotowane w roku 2006 wraz z prowadzonymi równolegle pracami kadrowo-organizacyjnymi.
Wielkość i podział środków na realizację programu:
1. Środki Budżetu Państwa na program Wędka Technologiczna to: 0,9 mld zł w 2007 r., 1,2 mld zł w 2008 r. i 1,5 mld zł w 2009 r.
2. Wymienione środki mają być przeznaczone tylko i wyłącznie na projekty, które wykazują wysokie prawdopodobieństwo komercjalizacji.
3. Przeznaczenie środków WT:
- Finansowanie prac badawczych i technologii
- Finansowanie kosztów patentowania
- Kapitał na zakładanie spółek (Venture Capital)
- Obsługa programu (do 1,5%)
4. Odrębne kwoty z Budżetu Państwa są potrzebne na zwiększenie poziomu konkurencyjności polskich badań (propozycja Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego).
Program Wędka Technologiczna zakłada pomnożenie ww. nakładów poprzez odpowiednią absorpcję środków z UE oraz 7 PR, a także zwiększenie finansowania ze strony przedsiębiorstw.
Teresa Lubińska
Przewodnicząca
Międzyresortowy Zespół ds. Rozwoju
Sektorów Wysokozaawansowanych Technologii
http://www.budzetzadaniowy.gov.pl